Akademia Polonijna – Opowieść o artystach w Armii Generała Andersa

Szczegóły
Kategoria: Spotkania

imageZnany badacz dziejów polskich artystów działających poza granicami kraju – prof. zw. dr hab. Jan Wiktor Sienkiewicz – spotkał się z warecką publicznością 13 grudnia 2019 roku.

W ramach cyklu: „Akademia Polonijna” organizowanym przez Muzeum im Kazimierza Pułaskiego w Warce, Pan Profesor opowiedział o polskich artystach, którzy znaleźli się w szeregach Armii Generała Andersa. 

Autor, współautor i współredaktor ponad 220 publikacji (w tym 35 książek) barwnie zarysował losy malarzy, rzeźbiarzy, rysowników oraz ich bojowe i artystyczne szlaki. Prof. zw. dr hab. J.W. Sienkiewicz jest historykiem i krytykiem sztuki, kuratorem wystaw i wykładowcą akademickim. Obecnie zajmuje stanowisko Kierownika Zakładu Historii Sztuki i Kultury Polskiej na Emigracji w Katedrze Historii Sztuki i Kultury Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Jest również członkiem rady programowej Muzeum w Warce. Od 1989 roku prowadzi prace badawcze dotyczące zagadnień związanych z kulturą artystyczną w zakresie XIX, XX i XXI-wiecznej sztuki polskiej i europejskiej, w tym szczególnie polskiej sztuki i polskiego życia artystycznego na emigracji po 1939 roku. Za swoją działalność odznaczony został m.in. Medalem Zasłużony Kulturze Gloria Artis.

Historią artystów, którzy znaleźli się w szeregach Armii Andersa profesor J.W. Sienkiewicz zajmuje się od lat. Jest to efekt prowadzonych badań naukowych, które autor rozpoczął w 1989 roku. Naoczny świadek i współuczestniczka tych wydarzeń dr Karolina Lanckorońska, żołnierz 2 korpusu i historyczka sztuki, tak pisała o Armii Andersa – „Nie myślę, żeby istniała w historii wojen armia, która od pierwszej chwili swojego powstania, potem w czasie przemarszu przez pół świata, wreszcie w samej akcji bojowej, z pełną świadomością organizowała i prowadziła drugą, zupełnie inną akcję (edukacyjną). W jej programie odgrywała znaczącą rolę, będąca zawsze ważnym elementem troski władz 2 Korpusu, edukacja artystyczna w zakresie sztuk pięknych oraz dbałość o umożliwienie, na ile pozwalały wojenne warunki, swobodnego i indywidualnego rozwoju artystycznych talentów”. Udowadniają te słowa badania i publikacje profesora J.W. Sienkiewicza.

Polskie Siły Zbrojne w ZSRR, znane powszechnie jako Armia Andersa, powstały w czasie II wojny światowej, po wybuchu konfliktu między Niemcami a Związkiem Radzieckim. Były wynikiem podpisanego układu Sikorski-Majski i amnestii ogłoszonej wobec polskich obywateli więzionych na terenie ZSRR. Dowództwo armii powierzono, przebywającemu wówczas w więzieniu NKWD na Łubiance, Generałowi Dywizji Władysławowi Andersowi. Za datę jej powstania uważa się dzień 14 sierpnia 1941 roku.

Generał Anders forując szeregi wojska i wyznaczając im bojowy szlak, brał pod uwagę wszystkie aspekty codziennego życia, a co ważniejsze planował przyszłość i myślał o odrodzonej ojczyźnie oraz jej przyszłych społecznych potrzebach. Do formacji należeli nie tylko zawodowi żołnierze, ale i cywile. Jako znawca sztuki i miłośnik artystów Władysław Anders szczególnie traktował utalentowanych żołnierzy. Umożliwił im nie tylko prowadzenie licznych gazet, szkicowanie codzienności wojennej, tworzenie scenografii okolicznościowej (jak ołtarze polowe, czy dekoracje świetlic), ale starał się wpływać na ich rozwój artystyczny i edukację. Władysław Anders powołał do życia m.in. Oddział Kultury i Prasy Armii Polskiej na Wschodzie, którym kierował malarz Józef Czapski. Później, już we Włoszech, zorganizował młodym żołnierzom możliwość pójścia na studia na tamtejsze uczelnie artystyczne. Niestety losy członków armii, po zakończonej wojnie, były różne. Żołnierze musieli przenieść się do Anglii, gdzie starano się ich przysposobić i oddelegować do życia w cywilu. Niektórzy artyści z szeregów Armii Andersa wrócili do komunistycznej Polski, inni pozostali we Włoszech, jeszcze inni kontynuowali studia w Anglii lub zakładali tam własne galerie. Losy ich były różne, niekiedy szczęśliwe, inny razem smutne. Niemniej ich sztuka, która odkrył i przypomniał profesor J.W. Sienkiewicz stanowi niezwykły rozdział w dziejach polskich dokonań artystycznych na świecie. Malarstwo, czy rzeźba na wysokim poziomie, pełna ekspresji, kolorów i wielkiego talentu, świadczy o mocy człowieka. Umiłowanie piękna i potrzeba uwolnienia artystycznej energii nie została powstrzymana ani przez „nieludzką ziemię” jaką było ZSRR, ani też przez wojenną tułaczkę (przez Aleksandrię, Kari, Bagdad, czy Monte Cassino), a także powojenne niesprawiedliwe losy weteranów. Dzisiaj stanowi świadectwo możliwości artystów, który urodzili się i nierzadko wzrastali na polskiej ziemi. Stanowi też niezwykły zapis pełnej meandrów historii XX wieku.

Opowieści i szczegóły tych niesamowitych wydarzeń można pogłębić lekturą książki autorstwa historyka sztuki prof. J.W. Sienkiewicza, która dostępna jest w sprzedaży w Muzeum im. Kazimierza Pułaskiego w Warce. Cykl „Akademia Polonijna”, w ramach którego odbyło się spotkanie dot. Artystów w Armii Generała Andersa, będzie kontynuowany w przyszłym (2020) roku.

 

Galeria zdjęć znajduje się na stronie internetowej pod adresem::
https://muzeumpulaski.pl/wydarzenia/spotkania/649-akademia-polonijna-opowiesc-o-artystach-w-armii-generala-andersa#sigProIdc24a510f01