276 lat temu, 6 marca 1745 roku urodził się Kazimierz Pułaski – patron naszego muzeum. Przez ponad dwa wieki błędnie zakładano, że najdzielniejszy z konfederatów barskich i uczestnik wojny o niepodległość Ameryki, urodził się w Winiarach pod Warką.
W różnych opracowaniach można znaleźć co najmniej kilka dat jego narodzin, a jak było naprawdę? Raz podawano rok 1747, innym razem 1746 lub 1745 r., najczęściej wskazując jako datę dzienną 4 marca, a więc Dzień św. Kazimierza. Winiary pod Warką były zatem utożsamiane przez dziesięciolecia z miejscem urodzenia bohatera dwóch narodów. Jakże musiał zdziwić się historyk Kazimierz Rudziński, który w 1987 r., wykonując badania genealogiczne własnej rodziny, natrafił w aktach parafii św. Krzyża w Warszawie na metrykę dotyczącą chrztu Kazimierza Pułaskiego datowaną na 6 marca 1745 r. Swoje odkrycie opisał na łamach „Tygodnika Powszechnego”. Wszystko wskazywało na to, że Kazimierz Pułaski urodził się wcześniej niż dotychczas zakładano i do tego najpewniej przyszedł na świat w Warszawie.
Sprawą poruszoną przez Rudzińskiego zainteresował się ks. Stanisław Makarewicz (historyk sztuki, pierwszy dyrektor Caritas Diecezji Radomskiej), który… dotarł do kolejnych metryk Kazimierza Pułaskiego znajdujących się w ww. archiwum parafialnym. Okazało się bowiem, że dokument na który natrafił Rudziński nie jest metryką chrztu, a metryką uzupełniającą ceremonię chrztu. Właściwą metrykę chrztu odnalazł ks. Makarewicz w 1995 r. Informacje w niej zawarte są zbieżne z dokumentem odnalezionym przez Rudzińskiego. Niosą jednak jeszcze inne istotne wiadomości. Dowiadujemy się, że chrzest był udzielony w domu Pułaskich (a wiadomo, że takowy był na rogu warszawskich ulic Nowy Świat i Warecka), bez ceremonii liturgicznych, zaś dziecko było chore, o czym mówi nam użyty w tekście łaciński zwrot „ob debilitatis causam” (w drugiej odnalezionej przez ks. Makarewicza metryce, będącej czystopisem tej właściwej, słabości noworodka określono „ob debilitatem”). Dziś, w niektórych kręgach, łacińskie określenia mówiące o chorobie Kazimierza podczas chrztu bywa wykorzystywane jako argument sugerujący problem z jasnym określeniem płciowości Kazimierza. Tymczasem informacja o słabym zdrowiu dziecka przy chrzcie nie jest niczym niezwykłym. Powodów użycia określenia pochodzącego od łacińskiego „debilis”, a więc: ułomny, słaby, marny czy sparaliżowany, mogły być dziesiątki, np. gorączkowanie. Należy zakładać, że w takiej sytuacji chrzest odbył się natychmiast po narodzinach dziecka. Tego zdania był ks. Makarewicz, który zakładał, że za właściwą datę urodzin Kazimierza Pułaskiego powinno się przyjąć 6 marca 1745 r. w Warszawie.
Kolejne dwa dokumenty metrykalne, w tym ten odnaleziony przez Rudzińskiego, uzupełniają wiadomości dotyczące ceremonii chrztu. Zostały spisane w 8 dni po powstaniu właściwej metryki. Znamy z nich m.in. dane chrzestnych i imiona, które ostatecznie nadano przyszłemu obrońcy twierdzy Jasnogórskiej: Kazimierz Michał Władysław Wiktor.
Skąd zatem przypisywanie Warki czy Winiar jako miejsca urodzenia Kazimierza Pułaskiego? Jeden z wareckich duchownych w ok. dwadzieścia lat po narodzinach Kazimierza stworzył spis członków rodziny Pułaskich, którzy przecież byli mocno związani z ziemią warecką. W ten sposób powstał swoistego rodzaju „poczet metrykalny”. I właśnie temu dokumentowi (zawierającemu wiele nieścisłości) zaufali badacze.
Karol Kucharski