16 września 2022 r. odbędzie się uroczyste otwarcie wystawy zatytułowanej „Ramię krzep – Ojczyźnie służ”. 135 rocznica powstania Sokolstwa Polskiego w Ameryce, przygotowanej przez Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. Muzeum im. Kazimierza Pułaskiego w Warce jest partnerem organizacji ekspozycji.
Poprzez prezentację części imponujących zbiorów, poświęconych historii Sokolstwa Polskiego w Ameryce, podarowanych Instytutowi Pamięci Narodowej w 2019 roku, Organizatorzy wystawy pragną opowiedzieć jak najszerszemu gronu odbiorców historię jednej z najbardziej zasłużonych organizacji polonijnych w USA. Poza częścią graficzną opowiadającą historię Sokołów, najciekawszymi artefaktami, które przedstawiają wysokie walory historyczne i zostaną zaprezentowane na wystawie są:
– „Memoriał do cywilizowanych narodów świata w sprawie Polski” ze schyłku 1914 r. przygotowany przez Związek Sokołów Polskich. Dokument skierowany do prezydenta Stanów Zjednoczonych Woodrowa Wilsona oraz wszystkich ambasadorów rezydujących w Waszyngtonie podnosił prawo Polski do pełnej niepodległości. Wystąpienie wręczone przez delegację Sokolstwa Wilsonowi w lutym 1915 r. zostało bardzo dobrze przyjęte i obiecano pomoc w tej kwestii. Głosy w sprawie przywrócenia Polsce pełnej suwerenności przyniosły oczekiwany skutek w listopadzie 1918 r.
– Krzyż Żołnierzy Polskich z Ameryki ustanowiony w 1920 r. jako okolicznościowe odznaczenie wojskowe. Naczelnik Państwa i Wódz Naczelny Józef Piłsudski zatwierdził tę pamiątkową odznakę dla tysięcy członków wychodźstwa mieszkających na stałe w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie, którzy podczas I wojny światowej wstąpili ochotniczo do polskich formacji wojskowych i brali udział w walkach o wyzwolenie państwa polskiego oraz o utrzymanie jego niepodległości w latach 1918–1920. Jego wizerunek jest do dzisiaj wykorzystywany w działalności polonijnych środowisk kombatanckich w Stanach Zjednoczonych, zwłaszcza Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej w Ameryce.
– Orzeł ochotników z USA i Kanady do Armii Polskiej we Francji to odznaka wydawana podczas I wojny światowej ochotnikom z Ameryki do Armii Polskiej we Francji. Rekruci umieszczali ją na swoich mundurowych czapkach w obozach szkoleniowych na terenie Kanady i USA. Stała się ona niezwykle istotnym symbolem dla polskich żołnierzy gotowych do walki w Europie – nawet pomimo czasowych zakazów jej noszenia ze strony francuskich przełożonych, jako „nieregulaminowej”. Od 1920 r. orły powracały za ocean razem z wieloma żołnierzami, gdzie były z dumą noszone jako znak tych wszystkich, którzy dobrowolnie włączyli się w walkę o polską niepodległość.
– Mundur Polskiego Białego Krzyża należący do Agnieszki Wisły to uniform zasłużonej organizacji założonej w 1918 r. w Stanach Zjednoczonych z inicjatywy małżonki Ignacego Jana Paderewskiego – Heleny z myślą o polskich żołnierzach walczących na frontach I wojny światowej oraz o cywilnych ofiarach tego konfliktu. Mundur nosiła Agnieszka Wisła, jedna z barwniejszych postaci polskiej emigracji w za oceanem. Była zaangażowana w akcję rekrutacyjną do Armii Polskiej tworzonej we Francji. W latach 1918–1921 pełniła obowiązki sanitariuszki we Francji i Polsce, niosąc pomoc rannym polskim żołnierzom oraz organizując proces ich rekonwalescencji. Po powrocie do USA aktywnie włączyła się w działania Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej w Ameryce (SWAP). Przez dziesiątki lat aktywizowała Polki do wspierania kombatantów i ich bliskich.
– List Heleny Paderewskiej do Agnieszki Wisły – napisany w październiku 1920 r. z paryskiego Hotelu Ritz już po zawieszeniu działań zbrojnych w wojnie polsko-bolszewickiej. Przewodnicząca Polskiego Białego Krzyża (PBK) pisała do jednej ze swoich podopiecznych – Agnieszki Wisły. W trakcie toczonego konfliktu w ramach tej organizacji Wisła zajmowała się zaopatrywaniem w niezbędne materiały medyczne frontowych placówek sanitarnych oraz rozdzielaniem nadesłanych darów. W bezpośrednio zagrożonej przez wroga Warszawie opatrywała rannych. Po powrocie z rejonu walk prowadziła działalność kulturalno-oświatową wśród polskich żołnierzy.
– Listy Ignacego Jana Paderewskiego do Teofila A. Starzyńskiego – Paderewski był wyjątkową postacią dla amerykańskiej Polonii, zwłaszcza dla Sokolstwa Polskiego. Ta organizacja przez kilkadziesiąt lat traktowała wirtuoza i polskiego męża stanu jako swojego patrona, popierając go we wszelkich pomocowych działaniach społecznych i politycznych. Efektem tych relacji jest korespondencja, jaką na przestrzeni lat prowadzili ze sobą Paderewski i prezes amerykańskiego Sokolstwa Starzyński.
– Fotografie panoramiczne zdecydowanie wyróżniają się na ekspozycji nie tylko ze względu na wielkość, ale i na jakość wykonania, dokumentują najważniejsze wydarzenia w historii poszczególnych gniazd i okręgów, takie jak zloty, zjazdy, uroczystości patriotyczne czy kursy militarne i szkolenia w Cambridge Springs i obozie Niagara-on-the-Lake. Długość najdłuższych prezentowanych na wystawie panoram dochodzi do około 150 cm. Choć najstarsze z nich pochodzą z drugiej dekady XX wieku, jakość obrazu pozwala dostrzec najmniejsze detale uwiecznionych postaci, co nie tylko jak na owe czasy, lecz także nawet obecnie może robić wrażenie na widzach.
– Mother Glory (Dla Ojczyzny Chwały) fabularyzowany dokument w reżyserii Franciszka Kłosowicza, sekretarza generalnego „Sokoła” w latach 1925–1940, nagrany na taśmie 35 mm. Film został zrealizowany z okazji 15-lecia rekrutacji do Armii Polskiej we Francji przeprowadzonej na terenie USA. Jest to unikatowy dokument przedstawiający polskich ochotników zgrupowanych w obozie Tadeusza Kościuszki w Niagara-on-the-Lake w Kanadzie. Materiał podzielono na dwie części: oprócz oryginalnych ujęć z obozu rekrutacyjno-szkoleniowego, można również zobaczyć inscenizację odegraną przez artystów teatru polonijnego w Chicago.
Wystawa poświęcona historii Sokolstwa Polskiego w Ameryce zostanie zaprezentowana w miejscu nieprzypadkowym, któremu patronuje Kazimierz Pułaski, bohater dwóch narodów: amerykańskiego i polskiego. W jego osobie niczym w soczewce skupiają się ideały, które również przyświecały sokolemu ruchowi za oceanem u zarania ich działalności, czyli walki narodowowyzwoleńczej, która w połączeniu z rozwojem, duchowym i fizycznym stanowi clou działania całej organizacji. To wszystko można streścić w dewizie zaczerpniętej jeszcze z początków działalności galicyjskiego sokolstwa, a patronującej prezentowanej ekspozycji: „Ramię krzep – Ojczyźnie służ”.
Wystawa „Ramię krzep – Ojczyźnie służ. 135. rocznica powstania Sokolstwa Polskiego w Ameryce / “Strengthen Your Arm – Serve Your Homeland”. 135th Anniversary of the Polish Falcons in America
Wernisaż: 16 września 2022 r.
Finisaż 31 marca 2023 r.
Kuratorzy:
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie
Organizatorzy:
Instytut Pamięci Narodowej / Polish Falcons of America
Partnerzy:
Muzeum im. Kazimierza Pułaskiego w Warce
Muzeum Sportu i Turystyki w Warszawie
Patronat honorowy Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Andrzeja Dudy w Stulecie Odzyskania Niepodległości
Kreacja wystawy: 7muz.pl